"Een groene veranderaar is niet bang voor verandering, maar levert daar juist een waardevolle bijdrage aan"

"We zitten in een fase waarin kennis erg snel verandert en makkelijker toegankelijk is. In plaats van kennisdrager zie ik voor mijzelf en mijn collega’s een belangrijke rol weggelegd in het leren omgaan met kennis. Hoe verhoud je je als student tot kennis? Waar vind je kennis? Hoe kun je beoordelen welke kennis klopt? Deze andere benadering van ons onderwijs vraagt om een meer feedbackgerichte manier van leren, lesgeven en toetsen. Bij Aeres krijg ik de ruimte om hiermee te experimenteren,” aldus Anne Rotteveel. Bij Aeres Hogeschool Almere geeft ze enkele dagen per week lessen in ethiek, projectmanagement en persoonlijk leiderschapsvaardigheden.

‘Onzekerheid moet je ervaren en voelen’

Ze vervolgt: “De wereld verandert en dat brengt onzekerheid met zich mee. Via oefeningen train ik mijn studenten daarmee te leren omgaan. Ik laat ze bijvoorbeeld ervaringen uitwisselen over zaken die niet goed gingen in opdrachten en projecten. Onzekerheid moet je namelijk ervaren en voelen.” Zo’n uitwisseling laat volgens Anne ook mooi zien dat iedereen met een eigen blik naar de werkelijkheid kijkt. Het is goed als studenten zich dat bewust zijn. Ze kunnen veel van elkaar leren.”

Niet meer van deze tijd?

Sommige van Annes studenten nemen nog een afwachtende houding aan. “Ze gaan ervan uit dat ik het als docent wel vertel. Maar dat is niet meer van deze tijd. Ik vind het belangrijk om bij mijn studenten een gevoel van verantwoordelijkheid aan te boren voor hun eigen leerproces. Dus niet: wat moet ik leren om mijn studiepunten te halen? Maar: wat wíl ik leren? En hoe kunnen docenten mij daarbij helpen? Als studenten weten waar hun motivatie en energie zit, helpt ze dat om later zelfstandig en zelfbewust in de wereld te staan.”

Een vergelijkbare ontwikkeling speelt ook bij Aeres MBO Life Sciences in Leeuwarden. ‘Geholpen’ door krimp in het aantal studenten besloot het Friese docententeam in juni 2020 het onderwijs over een andere boeg te gooien, met behulp van Whole School Approach. Bij deze integrale onderwijsmethode werken studenten in samenwerking met bedrijven en maatschappelijke organisaties aan authentieke en kort-cyclische opdrachten. Deze opdrachten zijn vaak duurzaam of circulair van aard. Door het onderwijs op deze manier in te steken, is het mogelijk om bol- en bbl-programma’s (respectievelijk dagonderwijs en werkend leren) samen te voegen.

Inmiddels zijn de drie beroepsgerichte onderwijsteams samengevoegd tot één team: Food Innovation, Water, Aarde & Klimaat, kortweg Fiwak.Tsjollyn Kuperus is nauw betrokken bij dit team, dat zo’n veertien (docent)instructeurs telt. Naast haar coachende rol is zij een enthousiaste verbinder tussen de student en het bedrijfsleven. Ze vertelt dat haar teamleider Edith Fernandes de drijvende kracht is geweest achter deze verandering. “Met haar ambitie en duurzame kijk op de wereld heeft zij mij en mijn collega’s geïnspireerd om een nieuwe weg in te slaan. Ze gaf ons zoveel vertrouwen dat we onze oude manier van lesgeven durfden los te laten.”

Studenten bevragen naar hun leervraag

In plaats van als docent zelf alle ballen in de lucht te moeten houden, leerde Tsjollyn haar studenten te bevragen over hun persoonlijke leervraag. “Het verhaal van Anne is super herkenbaar. Wij passen dit ook toe in het mbo. Dat was in het begin best spannend. Maar ik merkte al snel dat ik studenten op een coachende manier beter kon begeleiden in hun individuele leerproces. De ene student gebruikt het liefst internet om aan kennis te komen. Een ander haalt juist meer informatie op uit een bedrijfsbezoek of door het lezen van een studieboek. Ik maak het letterlijk mee dat groepjes studenten ’s morgens met hetzelfde vraagstuk aan de slag gaan en aan het einde van de ochtend met een heel eigen oplossing terugkomen. Ik vind het prachtig om te zien als studenten hun persoonlijke leerstijl gaan ontdekken. Dat ze weten wat zij willen leren, waar zij willen leren en hoe zij willen leren.”
Haar eigen rol als docent veranderde ook. Vanuit haar achtergrond in de foodopleidingen is Tsjollyn nu één van de verbinders met het bedrijfsleven en andere samenwerkingsverbanden in de foodsector. “Als je me dit tien jaar geleden had gezegd, had ik me dat niet kunnen voorstellen. Nu doe ik het gewoon. Ik heb een veel groter netwerk en dat maakt mijn werk leuker.”

Dat het moed vraagt om samen een nieuwe weg in te slaan, is ook de ervaring van Wijnand Verschuur. Hij is accountmanager bij Aeres MBO Life Sciences en Aeres Training Centre in Leeuwarden. “Ik ken collega’s die bijna overspannen raakten omdat ze de veranderingen in hun vakgebied niet meer konden bijbenen.” Dit speelde volgens hem vooral bij ervaren docenten in de rol van kennisexpert.
“De kern van ons onderwijs was altijd beroepsgericht opleiden. Maar om te kunnen meebewegen met de snelle veranderingen in onze maatschappij, wordt persoonlijke ontwikkeling steeds belangrijker. Dat vraagt om coachende vaardigheden die niet bij iedere docent even goed ontwikkeld zijn. Soms levert dat op individueel niveau lastige momenten op. In die gevallen houden we elkaar als team scherp door een stapje terug te doen en te reflecteren. Waar zijn we mee bezig? Waar loop je tegenaan? Wat heb je nodig? Op deze manier boeken we stap voor stap vooruitgang en voorkomen we dat we terugvallen in oude patronen.”

Wat speelt er binnen de sector?

Wijnand ziet het nieuwe opleiden als een co-creatie van onderwijs en bedrijfsleven. “Bedrijven zoeken mensen die wendbaar, weerbaar en leerbaar zijn, en blijvend waarde kunnen toevoegen aan hun omgeving, de organisatie waarvoor ze werken en aan henzelf. Op verschillende manieren betrekken we bedrijven bij ons onderwijs. Dat doen we bijvoorbeeld door projecten, gastlessen, voorlichting en excursies. Op deze manier ontdekken studenten wat er speelt binnen de sector, en hoe zij daar een bijdrage aan kunnen leveren. Als ‘beloning’ voor deze duurzame samenwerking ontvangen bedrijven vervolgens onze stagiairs.”

Levendige discussie met studenten

Net als Tsjollyn heeft ook Wijnand veel contacten met het bedrijfsleven. Zo kwam hij onlangs in contact met het bedrijf Opnieuw! dat kantoormeubilair recyclet. Hij tipte Tsjollyn om dit bedrijf te gaan bezoeken met voedingsstudenten. Op het eerste gezicht leek dit misschien niet zo logisch, maar het pakte wel goed uit. Tsjollyn: “Bij Aeres MBO Life Science hebben we de vraag gekregen producten te ontwikkelen met behulp van een broodpasta, die is gemaakt van oud brood. Broodpasta is een duurzaam alternatief voor nieuw te produceren grondstoffen. Aan het bedrijfsbezoek koppelden we een opdracht waarbij studenten aan de hand van de 10R circulariteitsladder een vergelijking moesten maken tussen het recyclen van kantoormeubilair en het hergebruiken van broodresten. Er ontstond een levendige discussie, waarin het ook ging over de vraag in hoeverre het nog van deze tijd is dat winkels altijd maar voedsel op voorraad hebben. Hebben we die luxe in de toekomst nog?”

Dit jaar nemen Wijnand en Anne, samen met andere docenten en beleidsmedewerkers van Aeres, deel aan de professionele leergemeenschap ‘De Groene Veranderaar’. Anne: “We denken met elkaar na over een breed gedragen aanpak voor veranderingsgericht onderwijs. Hoe willen we dit vormgeven? Wat vraagt dit van ons als docenten? Wat is hierin de behoefte van studenten? Het doel is om vanuit motivatie en plezier gezamenlijk de verantwoordelijkheid te nemen voor het opleiden van groene veranderaars. Hierbij kunnen verschillende expertises en ervaringen naast elkaar bestaan. Zolang we naar elkaar luisteren en elkaar willen begrijpen, is er geen goed of fout.”
Wijnand besluit: “We hebben er vertrouwen in dat veranderingsgericht onderwijs zich als een olievlek zal gaan verspreiden over onze opleidingen. Een groene veranderaar is niet bang voor verandering, maar levert daar juist een waardevolle bijdrage aan.”