Duurzaam en gezond voedsel voor iedereen

Almere heeft als stad duurzame ambities. Ze wil groen en wat voedsel betreft zelfvoorzienend zijn (20% regionaal voedsel in 2020), energieneutraal en weinig afval produceren. Het lectoraat Voedsel en Gezond Leven van Aeres Hogeschool Almere past bij die ambities. Het lectoraat richt zich op de relaties tussen voedselvoorziening, voedselconsumptie en gezond leven. Binnen dit lectoraat onderzoekt promovendus Anke Brons vier jaar lang hoe je duurzaam en gezond voedsel toegankelijk kunt maken voor iedereen. <

Inhoud

• Voedsel, stad en mens
• Stadse uitdagingen
• De wijk in
• Toegankelijkheid
• Impact creëren
• Consumer Lab 

> Voedsel, stad en mens

De lector Voedsel en Gezond Leven samen werkt met drie promovendi aan onderzoek vanuit het venndiagram: voedsel, stad en mens. De promovendi hebben alle drie een verschillende invalshoek bij deze thematiek. 

Brons: “Ik werk vanuit een sociologische invalshoek aan de toegankelijkheid van duurzaam voedsel. Mijn interesse daarvoor is ontstaan tijdens mijn master Internationale Ontwikkelingsstudies in Wageningen. Ik ben benieuwd naar wat voedsel, duurzaamheid en gezondheid voor mensen betekenen en wat zij daaronder verstaan. Vanaf het moment dat ik bij de hogeschool aan mijn toegepaste onderzoek ben begonnen, sta ik midden in Almere. Ik ontmoet en praat met de lokale bevolking, ik ga bij de gemeente en maatschappelijke actoren langs. Ik loop door de stad en kijk naar de voedselomgeving en wat mensen kopen. Mijn onderzoek krijgt daardoor vorm vanuit lokale problematiek en kansen.”

> Stadse uitdagingen

Almere is een multiculturele stad met veel niet-westerse mensen, met niet-Nederlandse voedselgewoontes. Een deel van de bevolking heeft overgewicht en daardoor is diabetes type 2 nu al een probleem in Almere. Statistisch gezien treft diabetes type 2 vooral mensen met een lagere sociaal-economische status. Daarnaast is het ook genetisch bepaald en treft het mensen van Surinaamse-Hindoestaanse, Turkse en Marokkaanse afkomst. Een van de oplossingen is ervoor zorgen dat deze mensen gezonder gaan eten en gezien de ambities van Almere ook duurzamer. Hoe maakt je dit toegankelijker voor iedereen? Ook voor diegenen met een minder groot budget? 
Brons: “De thema’s van mijn onderzoek zijn inclusiviteit (sociale gelijkheid) en toegankelijkheid. Bij mij kriebelt het altijd een beetje als mensen zeggen dat duurzaam voedsel zo duur is. In de literatuur staat dat arme mensen en mensen met een andere culturele achtergrond onvoldoende toegang hebben. Ook staat er dat gezond eten voor sommige mensen gewoon te moeilijk is, dat die daardoor buiten de boot vallen. Daar geloof ik gewoon niet in. Er zijn zoveel mogelijkheden en het hoeft niet allemaal biologisch te zijn. Duurzaam en gezond voedsel moet gewoon voor iedereen beschikbaar zijn. 

Ik kijk voor mijn onderzoek naar het aanbod in de winkels en op de markt, waar die zich bevinden en hoe duur alles is. Vragen die ik heb zijn: matcht dat wat ik zie met de bevolking? Hoe betrek je bevolkingsgroepen, die cultureel, sociaal of economisch kwetsbaar zijn? Hoe past diabetes type 2 in dat beeld en zijn mensen bereid hun voedselpatroon aan te passen? Welk regionaal voedsel is er en kunnen mensen kopen wat ze willen kopen? De laatste vraag is: hoe staat voedsel op de stedelijke agenda, waarmee zou Almere in haar beleid rekening moeten houden?”

> De wijk in

Brons: “Ik ben net begonnen met het uitvoeren van mijn onderzoek en wel bij de Syrische bevolking. Van huis uit eten zij heel veel vers voedsel en eten ze met de seizoenen mee. Ze hebben als het kan een eigen groentetuin. Heel duurzaam dus. Als ze langer in Nederland zijn, zie je dat veranderen en dat is jammer. 
Vorig jaar zijn we op excursie geweest naar ‘Onze Volkstuinen in de kas’. Dat zijn volkstuintjes in een niet-verwarmde, oude rozenkas. 60% van de mensen die daar een volkstuin hebben, zijn Surinaams. Het is voor mijn onderzoek leuk om te zien hoe mensen in hun eigen behoefte voorzien en daar oplossingen voor vinden. Dat vinden is in dit geval zelfs heel letterlijk, want de kas staat helemaal in Almere-Buiten. Maar het laat ook zien hoe ingewikkeld duurzaamheid is. Een van de mensen die een tuin in de kas heeft, komt iedere week met de auto uit Groningen om ervoor te zorgen. Dat is weer niet zo duurzaam. 

Je ziet mensen ook experimenteren met nieuwe oplossingen. Op het terrein van ‘Volkstuinen in de kas’ zijn ze aan het experimenteren met verticale teelt. Of dat de toekomst heeft, kan ik vanuit mijn expertise niet zeggen. Het klinkt in ieder geval goed: weinig ruimtegebruik, dichtbij en vers. 
Wat ook een leuk beeld geeft van de eetgewoontes van mensen is het onderzoek dat tweedejaars studenten in 2017 hebben gedaan naar de ‘Ui in huis’.

> Toegankelijkheid

Duurzaam en gezond voedsel voor iedereen (inclusiviteit) is één thema van het onderzoek. Het andere is toegankelijkheid.
Brons: “Ervoor zorgen dat mensen bewust worden van het belang van duurzaam en gezond voedsel, is één. Ze moeten het daarna ook nog willen en kunnen kopen. Ik heb het zelf druk en heb niet de tijd om elke dag naar de markt of een boerderij buiten Almere te gaan om verse groenten te halen. Toegankelijkheid is voor mij dan ook een dynamisch concept. Je hebt het niet alleen over het aanbod. Het is meer het aanbod in relatie tot de consumptiepraktijken van mensen en hoe zij zich letterlijk en figuurlijk bewegen. Hoe lopen ze door een winkel en in hoeverre zijn ze bereid andere keuzes te maken. Toegankelijkheid heeft naast tijd ook met kennis te maken. Weet je bijvoorbeeld dat je gevarieerd moet eten? Geld is zeker ook een factor, net als afstand en vervoer. Kun je, wanneer jij tijd hebt, op die plekken komen waar gezond voedsel te koop is. Tot slot zijn er nog een paar persoonlijke factoren als smaak, cultuur en wat er in jouw sociale omgeving normaal is. Kijk maar eens wat er gebeurt als je veganistisch wordt in een omgeving waar vlees en andere dierlijke producten als zuivel, honing en gelatine dagelijkse voedselbronnen zijn.”

> Impact creëren

Alleen al door het doen van onderzoek naar duurzaam en gezond voedsel voor iedereen, breng je het onder de aandacht. Het zet mensen aan het denken, het scherpt beelden aan of het zet veranderingen in gang. De resultaten van het onderzoek worden uiteraard ook met de mensen in de stad gedeeld. 

Brons: “Als je impact wilt creëren met toegepast onderzoek, dan moet je goed bedenken wat je wanneer met wie deelt. Ik schrijf uiteindelijk vier papers, die vol staan met cijfers en ingewikkelde vaktermen. Die leest niet iedereen. Ik vertel liever al tijdens het onderzoek aan mensen van de gemeente, de provincie of andere belangstellenden waar we mee bezig zijn. Als je mensen vraagt om mee te doen door foto’s te maken van wat ze eten, dan praten ze daar met hun omgeving over. Dat zet dingen in beweging. We leggen ook waar dat kan een link naar het onderwijs. We betrekken de studenten in het onderzoek en implementeren nieuwe onderzoeksmethoden in het curriculum. Je maakt je onderzoek zo concreet en slaat een brug naar de praktijk van alledag, “

> Consumer Lab

Brons: “In het najaar van 2018 gaan we een Consumer Lab opzetten en daar werken weer allerlei mensen uit Almere en onderwijsinstellingen aan mee. Dat samenwerken vind ik zo leuk aan toegepast onderzoek van een hogeschool, in mijn tijd bij de WUR zat ik toch vooral achter een bureau. Studenten van Aeres MBO koken in het Consumer Lab voor gasten en deze gasten participeren weer in het onderzoek. Om in te spelen op een nieuwe trend in onderzoek, willen we gebruik gaan maken van visuele methodieken als Photo Voice. Tegenwoordig heeft iedereen een smartphone. Dit maakt het makkelijker om de deelnemers aan het onderzoek te vragen een dag lang foto’s te maken van wat ze eten. We gaan daar dan over in gesprek met ze. Is dit gezond, is het genoeg of juist teveel en waar heb je het gekocht? Dat soort vragen. Het is voor onderzoek een hele nieuwe aanpak, want onderzoek is traditioneel heel erg gericht op woorden. Je moet dikke rapporten schrijven en als je dan met foto’s komt, dan wringt dat een beetje. Daar moeten we nog een weg in vinden.”

Bekijk voor meer informatie over het project Verstedelijking Almere en de programmaplannen onderstaande video's.