Het besef dat duurzame ontwikkeling een vaste plek moet krijgen in het onderwijs groeit. Want als we niets veranderen heeft de mensheid in de toekomst drie wereldbollen nodig. Dat besef groeit niet alleen bij organisaties als UNESCO. 80% van de Nederlandse agrariërs wil duurzamer gaan werken en werkgevers zoeken steeds vaker naar medewerkers die mee kunnen denken over oplossingen voor hun bedrijf en sector. Onderwijs kan hier een essentiële rol in spelen. De methodiek Leren voor Duurzame Ontwikkeling (LvDO) ondersteunt deze onderwijsvernieuwing. We praten hierover met Stan Frijters van Aeres Hogeschool Wageningen.
Inhoud
- Unesco luidt de noodklok
- Leren voor duurzame ontwikkeling
- Implementatie duurzame ontwikkeling in de onderwijspraktijk
- Uitdagingen in de praktijk
- Plannen voor 2018 en verder
- Meer informatie
> UNESO luidt de noodklok
Al in 1987 zoekt UNESCO draagvlak voor het idee dat onderwijs een taak heeft in duurzame ontwikkeling. Onderwijs kan de totale leergemeenschap (leerlingen, studenten, docenten) en de omgeving er bewust van maken dat de mensheid op veel te grote voet leeft. Maar ook dat er voor ons handelen alternatieven, andere perspectieven zijn voor een duurzamere toekomst. De uitdaging voor het onderwijs begint bij bewustwording en kennis en kan leiden tot een proactieve houding bij jonge professionals die duurzame ontwikkeling als vanzelf in hun hart en handelen meedragen.
Op initiatief van UNESO is Natuur- en milieueducatie (NME) de participatieve en discipline overstijgende methodiek Leren voor Duurzame Ontwikkeling (LvDO) geworden. LvDO sluit aan bij de zeventien Sustainable Development Goals van UNESCO, waaronder geen armoede, geen honger, schoon water en schone energie. Vanuit deze basis initieert de educatieve faculteit van Aeres Hogeschool in Wageningen in 2014 het praktijkonderzoek ‘Leeromgeving als katalysator voor Leren voor Duurzame Ontwikkeling’. De titel benadrukt het hybride, participerende karakter van de LvDO-activiteiten als katalysator van duurzame ontwikkeling.
De faculteit ontwikkelt, samen met vier AOC’s, de WUR en de Universiteit voor Humanistiek, ontwerprichtlijnen voor het integreren van duurzame ontwikkeling in het onderwijs. Met de WUR, Aeres (V)MBO, Nordwin en Clusius onderzoekt de faculteit daarna hoe scholen de Whole School Approach voor duurzame ontwikkeling verder kunnen ontwikkelen en implementeren. Nu in 2017 en 2018 zijn diverse scholen concreet bezig met de implementatie van LvDO.
> Leren voor Duurzame ontwikkeling
De methodiek Leren voor Duurzame Ontwikkeling biedt handvatten voor het integreren van duurzame ontwikkeling in alle aspecten van het onderwijs en daarmee in de onderwijsorganisatie. LvDO wil een verandering in houding en handelen realiseren. Participatie in schoolse en buitenschoolse projecten (UNESCO- of Ecoschool) rond duurzame ontwikkeling helpt daarbij, maar LvDO gaat verder. Meer dan bij NME is LvDO een multidisciplinaire aanpak, waarbij docenten de relatie tussen het sociaal, ecologisch en economisch perspectief (people, planet en profit, soms prosperity) in het hele onderwijs integreren.
Frijters: “Het gaat om het ontwikkelen van een op transitie gerichte mindset van de hele leergemeenschap, die aansluit bij 21e eeuwse vaardigheden zoals creativiteit, kritisch denken, samenwerken en bijvoorbeeld probleemoplossend vermogen. Niet alleen samen iets leren, maar samen onderzoeken, morele dilemma’s bespreken en zelf reflecteren op wat je leert en doet. Hoe zitten vraagstukken nu echt in elkaar, wat is de gedachte erachter en wat is de waarde van de bronnen waarmee je je argumenten onderbouwt? Neem de warme truiendagen binnen het project Eco-school. Het is de bedoeling dat de verwarming lager of zelfs uit gaat. Laat je de leerlingen echter uitzoeken hoeveel energie bespaard is en hoeveel extra energie het kost om de verwarming na die dag weer op te starten, bereik je veel meer. Zo maken ze kennis met verschillende perspectieven.”
Klik hier voor meer informatie over het ontwerpen van Leren voor Duurzame Ontwikkeling.
Klik hier voor meer informatie over 21e eeuwse vaardigheden.
> Implementatie duurzame ontwikkeling in de onderwijspraktijk
Frijters: “2017 is een druk jaar. Aeres Hogeschool Wageningen geeft bij allerlei onderwijsinstellingen vorm aan de introductie of de implementatie van Leren voor Duurzame Ontwikkeling. Overal zoeken we naar manieren om leerlingen, studenten en docenten te laten participeren in duurzame ontwikkeling.
Vmbo-leerlijn
Vier groene AOC’s (Clusius, Terra, Nordwin en Wellantcollege) hebben samen de vmbo-leerlijn ‘Onderzoek naar duurzame ontwikkeling in de sector’ ontwikkeld op basis van de richtlijnen uit het NRO-onderzoek van Aeres. Deze leerlijn is te gebruiken in vrijwel alle vakken en sluit aan op de drie P’s van duurzame ontwikkeling (People, Planet, Profit) die al in de eindtermen staan. Daarnaast heeft deze leerlijn een geïntegreerde LOB-oriëntatie. Ook het reflecteren op de duurzame ontwikkeling in de zelf onderzochte sector, de maatschappij en het privéleven is in het materiaal opgenomen. Het gaat erom dat je het onderwerp dichtbij de leerling en student brengt, dat het herkenbaar is in de uitvoering van hun latere beroep en hun leven.
De leerlijn krijgt een docentenhandleiding met instructies en tips over hoe je kunt sturen op de belangrijkste punten, maar ook wat de achtergrond van LvDO is. Als docenten de LvDO-uitgangspunten eenmaal onder de knie hebben, kunnen ze deze in veel van hun onderwijs toepassen en deze steeds aanpassen aan de ontwikkelingen van dat moment. Vandaag kan mest op de agenda staan, morgen energietransitie of roofvogels die postduiven doden, maar ook plaagdieren als muizen en ratten. In het verlengde van het Aeres-project heeft AOC Clusius een professionele leergemeenschap rond duurzame ontwikkeling opgezet.
Technasia
Aeres Hogeschool Wageningen heeft goede contacten met Technasia. Daar zat duurzame ontwikkeling nog niet heel expliciet in de eindtermen van het vak Onderzoek en Ontwerpen. Een aantal Technasia heeft in een docent ontwikkelteam gewerkt aan concrete producten zoals lesmateriaal. Aeres heeft inmiddels vier keer nascholing verzorgd voor enthousiaste Technasium-docenten. Ondertussen heeft het Technasium ook aan het implementatiegericht instrumentarium gewerkt. Klik hier voor meer informatie en een video over LvDO bij de Technasia.
De Technasia hebben er nu een uitdaging bij. Zij maken gebruik van authentieke opdrachten zoals ‘Het vinden van een oplossing voor de Berenklauw’ van Vrijwillig Landschapsbeheer Flevoland. Studenten hebben daarvoor een milieuvriendelijke oplossing bedacht, waarbij ze de wortels kapotmaken. En het lijkt te werken. Dit soort opdrachten zijn echter moeilijk te vinden. Desondanks willen de Technasia een rol voor duurzame ontwikkeling opnemen in iedere opdracht.”
Nog duurzamer curriculum Aeres Hogeschool Wageningen
Bij Aeres Hogeschool Wageningen krijgen duurzame ontwikkeling en Leren voor Duurzame Ontwikkeling nog nadrukkelijker een vaste plek in het curriculum. Het gaat erom dat we vanuit onze basis (ecologisch intelligent) leren handelen; onderwijskundig en vakinhoudelijk. We richten ons daarbij op zowel collega’s, studenten en beroepsproducten zoals lesmaterialen die studenten voor scholen ontwikkelen.
De faculteit is, net als veel vmbo-scholen, bezig met de ontwikkeling van de nieuwe vmbo-opleiding Dienstverlening en Producten (D&P) en de uitbouw van de opleiding Consumptieve Techniek. In beide opleidingen is vanzelfsprekend plaats voor duurzame ontwikkeling. Betrokken docenten en studenten denken nu mee over de implementatie van de vmbo-leerlijn in het vak D&P en in de sector Horeca, Bakkerij en Recreatie. Ook voor drie richtingen vmbo-techniek herontwerpt het veld de vmbo-module. Ze geven daar lessen in de werking van warmtewisselaars, zonnepanelen enzovoorts. Dat kan omdat het een generiek concept is. Het zou heel gek zijn als zij hadden gezegd: “Dat kan echt niet bij ons vak.”
> Uitdagingen in de praktijk
Frijters: “Zoals gezegd, merken we dat er veel draagvlak is voor Leren voor Duurzame Ontwikkeling, maar er zijn obstakels. Al werkende doen we gedocumenteerde inzichten op die we kunnen gebruiken voor de verdere ontwikkeling van LvDO.
Het zou van mij allemaal wel wat sneller mogen gaan. Wat we horen, is dat vmbo-scholen al zo druk zijn met de implementatie van allerlei andere zaken, zoals de nieuwe profielen. Het gaat mijns inziens nu sneller bij de OCW-scholen dan in het groene onderwijs, waar ze de kat uit de boom kijken. Het helpt ook niet dat de onderwijsregelgeving vanuit de overheid en de sector duurzaam handelen nog niet altijd beloond. Aan de andere kant krijg ik terug dat ik geen compromissen moet sluiten op onderdelen, dat ik moet blijven proberen om duurzame ontwikkeling in het hele onderwijs geïntegreerd te krijgen. Dit soort erkenning voor deze complexe onderwijsinnovatie door het veld zelf, doet me goed!
Een kritische factor in de implementatie van duurzame ontwikkeling is de interpretatie die elke individuele docent heeft. We zien dat het inzicht in de noodzaak en de kennis van docent tot docent verschilt en dat een school, die duurzame ontwikkeling belangrijk vindt, hierin moet investeren. De rol van het schoolmanagement is van groot belang.
In het vmbo zien we dat leerlingen nog niet bekend zijn met de 21e-eeuwse vaardigheden zoals kritisch denken, onderzoeksmatig handelen en het opzetten van een valide redenering op basis van argumenten. Hier ligt een taak voor de docent in de rol van coach. Gespreksvaardigheden en reflectie zijn daarbij essentieel."
> Plannen voor 2018 en verder
Frijters: “In september 2018 komt de website LvDO.nl online. Op deze website kan het onderwijs allerlei informatie vinden over het integreren van duurzame ontwikkeling in het onderwijs. Er zal onder meer gevalideerd lesmateriaal op staan en een app met een checklist voor docenten, waarmee ze leeractiviteiten kunnen analyseren op het gehalte LvDO.
Met het bedrijfsleven, de WUR, Aeres Barneveld, Clusius en Nordwin mbo gaat Aeres Hogeschool Wageningen een onderwijsvernieuwingsproject doen. We gaan duurzame innovaties in de sector via de methodiek van Leren voor Duurzame Ontwikkeling onder de aandacht van studenten brengen. Er komt hierbij een leerlijn geënt op de vmbo-leerlijn Onderzoek naar duurzame ontwikkeling in de sector.
We willen de kennis die we nu hebben verspreiden (kenniscirculatie) en nieuwe kennis verzamelen en doorgeven. Zo kan innovatieve kennis van de WUR over duurzame ontwikkeling in de sector sneller voor het onderwijs beschikbaar komen.
Dichter bij huis gaat Aeres bij alle onderdelen aan de slag met Green Office, het verduurzamen van de organisatie. Dit is een initiatief van universiteiten en hogescholen. Op het web zijn veel sites met voorbeelden te vinden. Het plan daarvoor moet in 2018 klaar zijn.